Pszczele produkty – co poza miodem?

„Płynne złoto”, które tak chętnie dodajemy do wypieków i chętnie korzystamy z niego w najchłodniejszych porach roku, to zaledwie jeden z wielu dobroczynnych produktów, które zawdzięczamy pracowitym pszczołom. Ale to nie wszystko, co one produkują. W ulach powstaje też propolis, pyłek kwiatowy, pierzga czy mleczko – każde z nich ma wyjątkowe właściwości wspierające zdrowie, wzmacniające odporność i jest przydatne w codziennej pielęgnacji.

Pyłek kwiatowy pszczeli

Choć pszczoły mogą pozyskiwać pyłek zarówno z roślin wiatro-, jak i owadopylnych, stanowczo preferują te drugie, bo jest on cięższy i łatwiej przyczepia się do ich ciała. Podczas wizyty na kwiecie podbiału, wierzby, gruszy, śliwy, mniszka lekarskiego, koniczyny czerwonej, chabra bławatka, gryki, facelii i wielu innych roślin niestrudzony owad zbiera z pręcików maleńkie ziarna pyłku, które następnie są zgarniane za pomocą specjalnych szczoteczek na tylnych nogach i przenoszone do ula. Na tym etapie pozyskuje się pyłek za pomocą poławiaczy pyłku, montowanych na wlotkach, czyli zanim dostanie się do ula. Zawarte w pyłku tłuszcze, cukry, sole mineralne, hormony wzrostu i inne składniki pokarmowe są nie tylko niezbędne do wykarmienia larw, ale także do tego, by młodsze pszczoły wytworzyły mleczko. Ponadto służą do rozbudowy tkanki białkowo-tłuszczowej u pszczół przygotowujących się do przetrwania zimy czy produkcji wosku.

Skład i właściwości pyłku pszczelego

Choć skład pyłku kwiatowego może się różnić w zależności od roślin, z których jest pozyskiwany, to jednak w każdym przypadku dostarcza on cennych substancji odżywczych. Ten pszczeli produkt jest bogaty w białka, które stanowią od 20% do 35% jego masy. Wysoka zawartość aminokwasów, w tym egzogennych (czyli takich, których organizm ludzki nie potrafi samodzielnie wytwarzać), sprawia, że jest to doskonałe źródło białka roślinnego. Pyłek kwiatowy zawiera również cenne kwasy tłuszczowe, głównie wielonienasycone, takie jak kwas linolowy i alfa-linolenowy, które m.in. wzmacniają układ sercowo-naczyniowy. To także skarbnica witamin, zwłaszcza z grupy B (B1, B2, B6), niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i metabolizmu, oraz A, C, D, E i K. Wśród minerałów znajdziemy w pyłku wapń, magnez, potas, fosfor, żelazo i cynk, które utrzymują zdrowie kości, skóry, krwi i układu odpornościowego, a także antyoksydanty, które pomagają w zwalczaniu wolnych rodników, odpowiedzialnych za uszkodzenia komórek i przyspieszenie procesów starzenia.

Jak stosować pyłek pszczeli

Pyłek kwiatowy jest dostępny w postaci granulek, proszku, a także w kapsułkach i tabletkach. Najczęściej jest spożywany w swojej naturalnej formie, dodawany do jogurtu, owsianki, sałatek, koktajli lub soków. Jeśli ktoś nie lubi jego specyficznego smaku, może go wymieszać z sokiem z cytryny lub miodem, jednak nie należy go dodawać do wrzącej wody lub gorącego mleka, ponieważ w wysokiej temperaturze traci cenne wartości odżywcze. Dawkowanie pyłku pszczelego zależy od wieku – dzieci w wieku 3-5 lat mogą przyjmować do 10 gramów dziennie, od 6 do 12 lat do 15 gramów, a powyżej 12. roku życia, w tym dorośli, do 20 gramów na dobę. Osoby z alergią na pyłki roślinne powinny zachować szczególną ostrożność, ponieważ takie produkty pszczele mogą wywołać reakcje alergiczne, jak np. katar, swędzenie, a nawet trudności w oddychaniu. Z drugiej strony możliwe jest ich stosowanie w celu nabycia odporności na pyłki, ale to temat na odrębny artykuł.

Pierzga

Po zebraniu pyłku kwiatowego pszczoły ubijają go w komórkach plastrów, a następnie dodają do niego miód i enzymy ślinowe. W wyniku fermentacji mlekowej, która zachodzi w szczelnie zamkniętych komórkach, powstaje pierzga. To właśnie ona decyduje o rozwoju rodziny pszczelej przede wszystkim w okresie wczesnowiosennym oraz w sierpniu, ponieważ jest pokarmem białkowym pszczół oraz głównym źródłem witamin i składników mineralnych.

Skład i właściwości pierzgi

Pierzga zawiera białka i aminokwasy – w tym aminokwasy egzogenne, które muszą być dostarczane „z zewnątrz”, ponieważ nasz organizm nie jest w stanie ich samodzielnie syntetyzować. Znajdziemy w niej również wspierające funkcjonowanie układu odpornościowego, układu nerwowego i zdrowie skóry witaminy C, A, D i E, a także B1, B2, B6 oraz kwas foliowy (B9). Nie brakuje w nim również minerałów, takich jak wapń, magnez, cynk, żelazo, potas, fosfor, za które szczególnie wdzięczne są układy kostny i mięśniowy. Pierzga to także bogactwo wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tak istotnych dla serca i mózgu, a także przeciwutleniaczy, które opóźniają procesy starzenia i zmniejszają ryzyko wielu chorób, w tym nowotworów. Regularne spożywanie tego pszczelego produktu może pomóc w zwiększeniu odporności na infekcje wirusowe i bakteryjne, a także w szybszej regeneracji po chorobach. Po pierzgę powinny także systematycznie sięgać osoby pracujące umysłowo, bo poprawia koncentrację, pamięć i zdolności kognitywne. Dodatkowo pomaga utrzymać odpowiednie nawodnienie skóry, wzmacnia i poprawia jej elastyczność oraz wspomaga produkcję kolagenu.

Jak stosować pierzgę

Pierzga dostępna jest w różnych formach – sproszkowana, w małych granulkach, kapsułkach, a także jako składnik miodów i innych pszczelich produktów. Najlepiej spożywać ją rano na czczo, dawkowanie zależy od potrzeb naszego organizmu i stanu zdrowia, ale zazwyczaj rekomendowana dawka dla dorosłych to 5-10 g dziennie. Pierzga może być także stosowana zewnętrznie (w postaci okładów lub maści) na rany i stany zapalne skóry. Osoby uczulone na produkty pszczele powinny unikać pierzgi, bo może wywołać reakcje alergiczne. Nie jest również zalecana cierpiącym na ciężkie schorzenia układu pokarmowego.

Jad pszczeli

Jad pomaga pszczołom chronić się przed naturalnymi agresorami. Jest bezbarwnym, szybko schnącym płynem o charakterystycznym zapachu i piekąco-gorzkim smaku. Od setek lat jest przedmiotem licznych badań i zainteresowań – trudno się temu dziwić, bo choć ma toksyczne właściwości, słynie również z powodu swojego leczniczego potencjału. Jad pszczeli jest zbierany w kontrolowanych warunkach przy użyciu odpowiednich urządzeń, zwanych pułapkami na jad. Są to specjalne płytki, przez które przepuszcza się niewielki ładunek elektryczny powodujący uwalnianie jadu przez pszczoły bez konieczności ich uśmiercania. Następnie jest on zbierany na szklanej powierzchni i przetwarzany do formy gotowej do użytku.

Skład i właściwości jadu pszczelego

Jad pszczeli (apitoksyna) to złożona mieszanina biologicznie czynnych związków, które oddziałują na różne układy w naszym organizmie. Jego głównym składnikiem jest melityna (ok. 50%) o silnych właściwościach przeciwbakteryjnych, przeciwzapalnych i przeciwwirusowych, odpowiadająca również za odczuwany ból i miejscowe podrażnienia po użądleniu. W jadzie pszczelim znajdziemy również apaminę, związek o działaniu neurotoksycznym, działający neuroprotekcyjnie i mogący wspierać leczenie chorób neurologicznych (takich jak choroba Parkinsona), a także bioaktywne peptydy, takie jak adolapina o działaniu przeciwzapalnym i kardioprotekcyjnym. Warto wiedzieć, że melityna, apamina i adolapina hamują procesy zapalne w organizmie, co może być korzystne w leczeniu wielu chorób przewlekłych, takich jak zapalenie stawów, reumatoidalne zapalenie stawów czy stwardnienie rozsiane.
W kosmetyce jad pszczeli jest wykorzystywany w produktach do pielęgnacji skóry, głównie w kremach przeciwstarzeniowych. Dzięki zawartości melityny, która stymuluje produkcję kolagenu i elastyny, przyczyniając się do poprawy elastyczności skóry i redukcji zmarszczek, zyskał miano „naturalnego botoksu”. Warto pamiętać także o tym, że jad pszczeli wykazuje silne właściwości antybakteryjne, dlatego jest pomocny w leczeniu trądziku, infekcji skórnych oraz przyspieszaniu gojenia się ran.

Jak stosować jad pszczeli

Jad pszczeli można przyjmować poprzez podskórne iniekcje, jonoforezę, wcieranie maści lub bezpośrednie użądlenia. Nie powinny z niego jednak korzystać osoby na niego uczulone, bo może doprowadzić do silnej reakcji alergicznej (obrzęk, zaczerwienienie, pokrzywka, duszności), a w najgorszym przypadku do wstrząsu anafilaktycznego, który jest stanem zagrażającym życiu. Nie jest on również polecany osobom z chorobami serca, niewydolnością nerek, zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz kobietom w ciąży.

Propolis

Nazywany także kitem pszczelim, powstaje głównie z balsamicznych substancji, które owady pozyskują z pąków kwiatowych i liściowych m.in. z topoli, brzozy, czereśni, sosny czy jodły. Pszczoły robotnice transportują te lepkie surowce w specjalnych koszyczkach na tylnych nogach, umieszczając je tam za pomocą żuwaczek. Po powrocie do ula udają się do miejsc, gdzie propolis jest potrzebny jako materiał uszczelniający albo do zasklepiania komórek w plastrze. Następnie pszczoły ulowe pobierają surowce od zbieraczek, przeżuwają je, dodając ślinę oraz wosk i wykorzystują według potrzeb ula.

Skład i właściwości propolisu

Głównym składnikiem propolisu są żywice roślinne (50-60%), zawierające flawonoidy, kwasy fenolowe i ich estry odpowiadające za jego właściwości przeciwutleniające i przeciwbakteryjne. To doskonały naturalny środek w walce z infekcjami, stosowany w leczeniu przeziębień, infekcji gardła oraz zakażeń skóry. Zdolność tego produktu pszczelego do hamowania procesu zapalnego sprawia, że jest pomocny w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, takich jak zapalenie stawów.
Propolis jest często stosowany miejscowo w leczeniu ran, oparzeń i owrzodzeń. Znajdziemy w nim również wosk (30%) nadający mu charakterystyczną konsystencję i ułatwiający łatwiejsze przyleganie do powierzchni. Równie cenne są olejki eteryczne (10%) odpowiedzialne za charakterystyczny zapach i mające działanie antyseptyczne, a także witaminy B1, B2, B6, C i E, białka i minerały, takie jak magnez, cynk, żelazo, które wspomagają regenerację i procesy metaboliczne. Dzięki wysokiej zawartości flawonoidów kit pszczeli pomaga neutralizować wolne rodniki, które są odpowiedzialne za starzenie się komórek.

Jak stosować propolis

Propolis jest dostępny w różnych formach: w postaci naturalnej, wyciągów spirytusowych, ekstraktów, maści, tabletek, sprejów do gardła, kremów i balsamów. Osoby z alergią na miód, jad pszczeli lub pyłek kwiatowy powinny zachować ostrożność przy stosowaniu również tego wyrobu pszczelego, bo może powodować reakcje alergiczne, takie jak wysypka, swędzenie czy pokrzywka, a w cięższych przypadkach – duszności i obrzęk. Zawsze warto rozpocząć stosowanie propolisu od małych dawek, aby sprawdzić, jak zareaguje organizm. Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji.

Wosk pszczeli

Wytwarzany jest on przez pszczoły robotnice z gruczołów woskowych, które znajdują się na ich odwłokach. Owadom służy przede wszystkim do budowy i zasklepiania plastrów, ale w niewielkich ilościach jest on także wykorzystywany do budowy mateczników i dodawany do propolisu. Wosk ma formę stałą w temperaturze pokojowej, a jego charakterystyczna barwa może przybierać odcienie od żółtego po biały, w zależności od sposobu jego oczyszczania.

Skład i właściwości wosku pszczelego

Wosk składa się głównie z estrów kwasów tłuszczowych, alkoholi oraz węglowodorów. Zawiera także witaminy, minerały oraz śladowe ilości propolisu i pyłku. Jest pomocny w leczeniu drobnych ran, oparzeń czy otarć, rzadko wywołuje reakcje alergiczne, dlatego idealnie sprawdza się dla osób o wrażliwej skórze. Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne pomaga w łagodzeniu stanów zapalnych skóry, takich jak trądzik, egzema czy łuszczyca. W kosmetyce wykorzystuje się wosk do produkcji pomadek do ust, kremów, maści, mydeł i balsamów do ciała, bo tworzy na skórze warstwę ochronną pomagającą zatrzymać wilgoć, jednocześnie pozwalając jej oddychać. Wygładza również zmarszczki, ponadto ułatwia wchłanianie składników odżywczych oraz dodaje skórze świeżości i aksamitności.

Jak stosować wosk pszczeli

Najpowszechniej wykorzystuje się wosk do produkcji świec, które mają tę przewagę nad tymi wykonanymi z parafiny, że dłużej się palą, przyjemniej pachną i nie wydzielają toksycznych substancji. Ten produkt pszczeli docenia również przemysł spożywczy – wosk pszczeli jest często używany jako naturalny środek konserwujący żywność. Wykorzystuje się go do powlekania serów, aby zapobiec ich psuciu. Wosk pszczeli to także składnik tzw. woskowijek, czyli naturalnej alternatywy dla folii spożywczej lub aluminiowej, służącej do pakowania kanapek czy przekąsek.

Mleczko pszczele

Ten odżywczy produkt jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół robotnic, które umieszczone są w przedniej części głowy. Mleczkiem pszczelim karmione są larwy trutowe i pszczele w pierwszych 3-4 dniach swojego życia oraz matka pszczela w ciągu całego stadium larwalnego i podczas czerwienia. Urządzenie do pozyskiwania mleczka przypomina nowoczesne dojarki. Aby otrzymać ten cenny produkt, pszczelarze „zmuszają” pszczoły do produkcji matek, bo to właśnie w matecznikach jest najwięcej mleczka pszczelego, niezbędnego do prawidłowego wzrostu młodych królowych.

Skład i właściwości mleczka pszczelego

Mleczko pszczele zawiera 60-70% z wody i około 13% białek wspomagających rozwój i regenerację tkanek. To także skarbnica witamin A, C, D, E, B1, B2, B5, B6, kwasu foliowego i minerałów, takich jak wapń, magnez, cynk, potas, miedź i żelazo. W jego składzie znajdziemy też 20 aminokwasów, lipidy, w tym kwasy tłuszczowe o działaniu przeciwzapalnym, antybakteryjnym i immunomodulującym. Obecność związków fenolowych czyni z mleczka pszczelego silny antyoksydant chroniący organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, zapobiegając uszkodzeniom komórek i opóźniając procesy starzenia.
Około 15% mleczka pszczelego stanowią węglowodany, głównie glukoza i fruktoza, działające jak szybki zastrzyk energii. Najnowsze badania sugerują, że może ono poprawiać funkcje poznawcze, takie jak pamięć i koncentracja, oraz wspierać zdrowie mózgu. Jest często stosowane jako suplement wspomagający płodność, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, może też obniżać poziom cholesterolu, a tym samym zmniejszać ryzyko chorób serca. Jego właściwości przeciwzapalne pomagają w utrzymaniu naczyń krwionośnych w dobrej kondycji.
W kosmetyce mleczko pszczele jest cenionym składnikiem kremów przeciwzmarszczkowych, serum i balsamów. Dzięki swoim właściwościom regenerującym i odżywczym wspiera nawilżenie skóry i redukuje zmarszczki.

Jak stosować mleczko pszczele

Mleczko pszczele dostępne jest w różnych formach. Można je kupić świeże, czyli w najczystszej postaci i przechowywać – najlepiej w lodówce. Mleczko pszczele jest także dostępne w tabletkach i ampułkach, które zawierają płynną wersję produktu, często wzbogaconą dodatkiem miodu. Ten produkt pszczeli można również znaleźć w postaci proszku, który idealnie nadaje się do dodawania do napojów czy potraw. Jednym ze sposobów przyjmowania mleczka pszczelego jest podawanie go drogą pokarmową, przy czym podjęzykowo stosuje się zazwyczaj mleczko świeże, natomiast doustnie mleczko konserwowane miodem lub w postaci preparatów handlowych. W leczeniu lekkich schorzeń oraz zapobiegawczo stosuje się na ogół małe dawki, 35-100 mg dziennie, a w poważniejszych schorzeniach odpowiednio większe, oczywiście pod kontrolą lekarza.