Przegorzany (Echinops) w ogrodzie z pewnością zwracają uwagę swoimi charakterystycznymi kwiatostanami. Ich kwiaty układają się w duże kule z wypustkami, sprawiające, że przegorzany wyglądają, jakby były roślinami sprowadzonymi z kosmosu. Kwiatostany przegorzanów przypominają nieco jeże, kryształy minerałów, gwiazdy lub wirusy widziane pod mikroskopem.
Dodawszy do tego ich wysokość, otrzymujemy jedne z najbardziej wyjątkowych i przyciągających wzrok roślin w ogrodzie.
Przedstawiciele rodziny astrowatych
Przegorzany (Echinops) to rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae). Znamy aż 70 gatunków przegorzanów, a wśród nich możemy wyróżnić zarówno byliny, jak i rośliny jednoroczne i dwuletnie. Wśród popularnych odmian możemy wyróżnić przegorzan pospolity (Echinops ritro), przegorzan banatyński (Echinops bannacitus), przegorzan niski (Echinops humilis) oraz przegorzan węgierski (Echinops exaltatus Schrad.), jednak ich najbardziej reprezentatywnym
przedstawicielem jest przegorzan kulisty, zwany też lepkim albo wielokwiatowym (Echinops sphaerocephalus). Jego naturalnym środowiskiem jest step. W
Polsce jest uważany za kenofit — czyli roślinę przywiezioną do danego kraju, która jednak się w nim zadomowiła. Z ciekawostek można dodać, że według niektórych badaczy przegorzan występował w Biblii — jest tam opisany jako „ciernie pustyni i osty”.
Niesamowity wygląd przegorzanu
Przegorzan kulisty osiąga wysokość aż dwóch metrów. Ma grubą i owłosioną łodygę, która często tworzy rozgałęzienia. Jego liście są większe przy ziemi (mogą osiągnąć długość nawet 20 cm), a zmniejszają się wraz z wysokością, są tam też rzadziej rozmieszczone. Liście są kolczaste i silnie ząbkowane. Cechują się też bardzo widocznym unerwieniem. Są zielone na wierzchu i jasne od spodu.
Jednak najbardziej charakterystyczną cechą wyglądu są jego kwiaty — a raczej jego kwiatostany. Kwiatostany przegorzanu kulistego mogą osiągnąć średnicę 6 centymetrów. Zazwyczaj mają niebieski, fioletowy lub biały kolor. Z powodu ich kulistego kształtu i wystających „igiełek”, łacińska nazwa przegorzanu, echinops, została zainspirowana jeżem. Kwiaty są jaśniejsze na brzegach kuli, więc wygląda ona jak otoczona poświatą. Przegorzan pospolity jest najniższy spośród tutaj wymienionych, osiąga wysokość zaledwie jednego metra. Jego kwiaty mają głęboki, niebieski kolor, przez co jest nazywany również przegorzanem ciemnoniebieskim. Przegorzan węgierski jest nieco niższy od pospolitego, dorasta do 1,6 metra. Ma białe kwiaty z fioletowym odcieniem.
Wymagania i stanowisko dla przegorzanów
Przegorzany nie mają zbyt wygórowanych potrzeb, jeśli chodzi o glebę, na jakiej będą rosły. Pochodzi z kamienistych rejonów i dobrze się sprawdzi nawet na glebie słabej, a nawet wapiennej czy gliniastej. Potrzebuje ziemi o neutralnym lub zasadowym pH. Podłoże dla przegorzanu powinno być dobrze przepuszczające, nie znosi on bowiem zbytniej wilgoci. Nie należy go zbyt obficie podlewać ani nawozić, będzie miał wtedy mniej kwiatów. Dobrze znosi suszę i mróz, jednak
na zimę warto okryć go świerkowymi gałązkami, aby chronić roślinę przed wilgocią. Lubi słoneczne stanowiska, dlatego najlepiej zasadzić go na wschodniej lub południowej stronie ogrodu. Przy zbyt dużej wilgotności podłoża, jak wiele roślin z rodziny astrowatych, jest podatny na zakażenie mączniakiem prawdziwym. Przegorzany rozmnaża się przy pomocy nasion, przez sadzonki korzeniowe lub przez podział kęp. Najłatwiej jest wysiewać nasiona przegorzanu, jednak może nie
przypominać on wtedy rośliny matecznej, dlatego bardziej dekoracyjne odmiany lepiej rozmnażać poprzez sadzonki korzeniowe.
Można wysiewać je wczesną wiosną lub od jesieni aż do pierwszych przymrozków. Ze względu na duży rozmiar, między sadzonkami należy zachować odstęp 20-30 cm.
Przegorzan — kompozycje w ogrodzie
Dzięki swoim wyjątkowym walorom wizualnym przegorzan nadaje się do ogrodu jako soliter — czyli roślina rosnąca samotnie jako najbardziej dekoracyjny element ogrodu. Jeśli jednak chcemy stworzyć z nich kompozycję z innymi roślinami, wtedy przegorzany sprawdzają się dobrze w ogrodach angielskich i naturalistycznych. Komponują się dobrze z rudbekiami, pysznogłówkami, jeżówkami, astrami, krwawnikami, kłosowcami, mikołajkami, ozdobnymi trawami,
czyśćcami wełnistymi i szałwiami, a także nawłociami i słonecznikami. Nawłoć i słonecznik będą wyglądać wyjątkowo dobrze z niebieskimi odmianami.
Przegorzany pasują również do rabat żwirowych, dobrze odnajdą się na skalniaku. Po ścięciu nadają się do tworzenia suchych bukietów.
Źródło nektaru dla zapylaczy
Przegorzany kwitną od lipca do września. Zaczynają kwitnienie dopiero w drugim roku od ich zasadzenia. Przegorzany są miododajne i przyciągają wiele owadów zapylających. Pośród najbardziej miododajnych przegorzanów można wyróżnić przegorzan kulisty, pospolity i
węgierski.
Przegorzan kulisty jest największy spośród tej trójki i to on też wytwarza nektar najobficiej. W ciepłe dni (25-30 °C) może to być nawet 800 kg/ha. Przegorzan pospolity wytwarza 450 kilogramów nektaru na hektar. Wydajność miodowa przegorzanu węgierskiego wynosi 410 kg/ha. Miód z przegorzanu ma właściwości przeciwzapalne, stosuje się go przy infekcjach skórnych i dolegliwościach mięśniowych.
Sam przegorzan jest cennym surowcem leczniczym, pomaga między innymi ludziom chorym na stwardnienie rozsiane, opóźniając rozwój choroby, jednak
zielarze i farmaceuci nie zalecają brać go samemu — jest zaliczany do roślin lekko trujących, a jego przedawkowanie może wywołać drgawki.
