Wraz z nadejściem wiosny i wzrostem temperatur rozpoczął się nowy sezon dla owadów zapylających, warto więc zrobić podsumowanie rewizji polityki Unii Europejskiej w sprawie zapylaczy. Podsumowanie dotyczy KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW z dnia 24.01.2023 – Zmiana inicjatywy UE na rzecz owadów zapylających. Nowy ład na rzecz owadów zapylających.
Liczba owadów ciągle spada
Gwałtowny spadek liczebności i różnorodności dzikich owadów zapylających, takich jak pszczoły, motyle i bzygi, który nastąpił w Europie w ostatnich dziesięcioleciach, wzbudził poważne obawy społeczeństwa. Zgodnie z Europejską Czerwoną Księgą odnotowano spadek liczebności co trzeciego gatunku z wymienionych grup, a co dziesiąty gatunek pszczół i motyli oraz co trzeci gatunek bzygów jest zagrożony wyginięciem. Utrata owadów zapylających jest bardzo niepokojąca, ponieważ około czterech na pięć gatunków roślin uprawnych i dzikich roślin kwitnących w Europie jest zależnych, przynajmniej częściowo, od zapylania przez zwierzęta.
W konsekwencji, oprócz spadku bioróżnorodności i utraty innych korzyści, jakie zapewniają owady zapylające, spadek ich liczebności może przyczynić się do zmniejszenia długoterminowej wydajności rolnictwa. W czerwcu 2018 r. Komisja przyjęła inicjatywę UE na rzecz owadów zapylających (Inicjatywa UE na rzecz owadów zapylających (COM(2018) 395)), stanowiącą pierwsze ramy UE służące przeciwdziałaniu spadkowi liczebności dzikich owadów zapylających. W 2021 roku Komisja przeprowadziła przegląd postępów we wdrażaniu inicjatywy na rzecz owadów zapylających (Sprawozdanie z postępów we wdrażaniu inicjatywy UE na rzecz owadów zapylających (COM(2021) 261 final)), w którym wykazano, iż mimo że inicjatywa ta pozostaje właściwym narzędziem polityki, to nadal istnieją poważne wyzwania, którym należy sprostać, aby zatrzymać i odwrócić tendencję spadkową liczebności owadów zapylających.
Również sprawozdanie specjalnego Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (Europejski Trybunał Obrachunkowy, sprawozdanie specjalne nr 15/2020) w sprawie działań UE na rzecz ochrony dzikich zapylaczy, wykazało luki w kluczowych kierunkach polityki unijnej dotyczących zagrożeń dla dzikich zapylaczy. W konsekwencji przedstawiono zmienione ramy działania dla inicjatywy UE na rzecz owadów zapylających (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52023DC0035 ). Określono działania, które powinny podjąć UE i państwa członkowskie w celu odwrócenia tendencji spadku liczebności owadów zapylających do 2030 roku.
Nowy ład na rzecz owadów zapylających. Wiedza, ochrona, mobilizacja
W zmienionej inicjatywie cele i działania na rzecz owadów zapylających określono w ramach trzech priorytetów:
- Poszerzenie wiedzy na temat spadku liczebności owadów zapylających, jego przyczyn i konsekwencji
- Poprawa ochrony owadów zapylających i przeciwdziałanie przyczynom spadku ich liczebności
- Mobilizacja społeczeństwa oraz propagowanie strategicznego planowania i współpracy na wszystkich szczeblach
Priorytet I określa działania prowadzące do poszerzania wiedzy na temat spadku liczebności zapylaczy, jego przyczyn i konsekwencji, opierające się na ogólnounijnym monitoringu owadów zapylających, badaniach naukowych i innowacjach. Do 2026 roku Komisja i państwa członkowskie planują zakończyć opracowanie i testowanie metodyki na potrzeby unijnego systemu monitorowania owadów zapylających (EU-PoMS). Kolejnym etapem będzie wdrożenie metodyki w państwach członkowskich. Zintegrowany monitoring pozwoli na systematyczne gromadzenie danych dotyczących liczebności, różnorodności i głównych zagrożeń dla owadów zapylających, a także na opracowanie wskaźników określających stan populacji owadów oraz ich wpływ na ekosystemy, gospodarkę i dobrostan człowieka. Równocześnie ze zintegrowanym monitoringiem podjęte zostaną działania związane z oceną Europejskiej czerwonej księgi (pszczół, bzygów i motyli), określeniem kluczowych dla zapylaczy w UE obszarów, które należy objąć ochroną, wraz ze sporządzeniem ich mapy, a także wspieraniem badań naukowych nad zapylaczami i innowacji przyczyniających się do poprawy ich stanu („Horyzont Europa”, badania krajowe).
Do osiągnięcia celów priorytetu I niezbędne jest również zintensyfikowanie działań edukacyjnych, które obejmą kształcenie ekspertów w dziedzinie systematyki owadów zapylających, wraz z możliwościami ich zatrudnienia, wspieranie monitorowania owadów zapylających poprzez opracowywanie przewodników i kluczy od oznaczania owadów w terenie, baz danych opisujących i mapujących gatunki oraz umożliwienia dostępu do danych i informacji z przeprowadzonych badań i monitoringu. Zwrócono również uwagę na konieczność wspierania dalszego rozwoju infrastruktury badawczej, a także na wykorzystanie istniejących narzędzi i inicjatyw np. unijna baza informacji na temat owadów zapylających (EU Pollinator Information Hive), europejski system informacji o różnorodności biologicznej (BISE), rozproszony system zbiorów naukowych (DiSSCo), czy badania długoterminowe nad ekosystemami w Europie (eLTER).
Priorytet II dotyczący poprawy ochrony owadów zapylających i przeciwdziałania przyczynom spadku ich liczebności określa działania związane przede wszystkim z głównymi zagrożeniami dla owadów zapylających, takimi jak zmiany w użytkowaniu gruntów, powodujące m.in. utratę siedlisk, intensywna gospodarka rolna, stosowanie pestycydów, zanieczyszczenie środowiska (w tym zanieczyszczenie świetlne), obecność inwazyjnych gatunków obcych i zmiany klimatu. Prace Komisji skoncentrują się na ochronie zagrożonych gatunków owadów zapylających na terenach rolniczych i leśnych, a także na istniejących już obszarach objętych ochroną.
Inicjatywa uwzględnia również zobowiązanie państw członkowskich UE dotyczące wyznaczania nowych obszarów chronionych, zakładające uznanie 30% obszarów za chronione do 2030 roku, w ramach strategii na rzecz bioróżnorodności 2030. Planowane jest także sporządzenie sieci korytarzy ekologicznych tzw. „Buzz Lines”, ujętych w polityce planowania przestrzennego na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, które funkcjonowałyby jako korytarze do przemieszczania się owadów w celu poszukiwania pożywienia, schronienia czy miejsc rozrodu, a także jako szlaki migracyjne dla gatunków dotkniętych zmianą klimatu. W ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) planowane jest wsparcie rolnictwa przyjaznego dla owadów zapylających, zarówno w postaci usług doradczych, jak i schematów płatności opartych na wynikach działań podejmowanych przez rolników. Szczególne miejsce w pracach Komisji mają działania mające na celu zminimalizowanie wpływu stosowania środków ochrony roślin na owady zapylające. Dotyczą one głównie wdrażania zintegrowanego zarządzania ochroną roślin przed szkodnikami, monitorowania pozwoleń na stosowanie szkodliwych dla owadów zapylających pestycydów w sytuacjach nadzwyczajnych, a także udostępniania metod badawczych umożliwiających określanie toksyczności pestycydów dla zapylaczy.
Prace Komisji obejmują również tereny miejskie, zachęcając do stosowania opracowanych wytycznych dotyczących miast przyjaznych owadom zapylającym. Kolejnym ważnym zagadnieniem jest ryzyko wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych, które w sposób pośredni lub bezpośredni mogą szkodzić owadom zapylającym. Oprócz monitorowania i zarządzania inwazyjnymi gatunkami obcymi, cel ten można osiągnąć przez propagowanie stosowania roślin rodzimych i mieszanek nasion przyjaznych zapylaczom w ogrodach, na polach, w lasach i w przestrzeni publicznej. Komisja przewiduje również opracowanie i wdrożenie środków łagodzących zmiany klimatu, przyczyniające się do spadku liczebności owadów zapylających, uwzględniając także problem zanieczyszczenia świetlnego.
Priorytet III to mobilizacja społeczeństwa oraz propagowanie strategicznego planowania i współpracy na wszystkich szczeblach. Wdrożenie zadań przedstawionych w priorytetach I i II wymaga mobilizacji i współpracy odpowiednich podmiotów takich jak obywatele, rolnicy, naukowcy, decydenci, czy przedsiębiorstwa, na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym. Należy podnosić świadomość społeczną na temat spadku liczebności owadów zapylających, propagować udział społeczeństwa w monitorowaniu i ochronie owadów zapylających, skoordynować i zintensyfikować starania we wszystkich sektorach i obszarach polityki. Nie bez znaczenia jest współpraca Komisji i Europejskiego Komitetu Regionów, wspierających zaangażowanie wszystkich szczebli sprawowania rządów, przy zapewnieniu odpowiedniego wsparcia i zachęt, w tym również finansowych, m.in. z funduszy polityki spójności UE.
Zadaniem Komisji będzie również ułatwianie współpracy z udziałem wielu podmiotów za pośrednictwem istniejących dotychczas sieci i platform (np. platforma różnorodności biologicznej, ekologizacji obszarów miejskich, polityki Interreg, program TAIEX-EIR Peer 2 Peer, unijna sieć WPR), a w razie konieczności ustanowienie nowych. Spadek liczebności owadów zapylających to nie tylko wyzwanie europejskie, ale globalne, dlatego też ciągle będą propagowane działania międzynarodowe, dotyczące owadów zapylających.
Aby doprowadzić do odwrócenia tendencji spadku liczebności owadów zapylających, konieczne są wszechstronne i konsekwentne działania, a przedstawiona inicjatywa wraz z przepisami dotyczącymi odbudowy zasobów przyrodniczych stanowiące nowy ład na rzecz owadów zapylających w UE, dają nadzieję na zahamowanie trwającego obecnie ginięcia gatunków, w tym zapylaczy.
