Chaber bławatek (Centaurea cyanus L.), należy do rodziny astrowatych, podrodziny kardowych — zresztą jedna z jego ludowych, regionalnych nazw, to właśnie kardy. Inne to między innymi jasieniec, wawer, wołoszek, macoszka oraz modrak. Ta ostatnia chyba najlepiej oddaje to, co w chabrze jest najbardziej charakterystycznego, czyli niebieską barwę.
Jak wygląda chaber bławatek?
Chaber bławatek osiąga wysokość ok. 30-90 cm, zwykle około 40-50 cm. Jego pokrój jest wzniesiony, roślina ma silnie rozgałęzione pędy, pokryte malutkimi włoskami. Liście nieduże, lancetowate na górze, a dolne pierzastodzielne. Kwiaty rurkowate, przypominające koszyczki. Kwitnie zwykle od lipca do września, chociaż może też zacząć trochę wcześniej.
„Klasyczny” chaber łąkowy ma kolor niebieski, odpowiadający właśnie kolorowi chabrowemu. Są jednak wersje odmianowe, które kwitną na przeróżne inne kolory – biały, lekko błękitny, różowy, czerwony. My jednak polecamy sianie „zwykłego” chabra bławatka, chociaż oczywiście te odmianowe również są cenne dla owadów i urokliwe.
Gdzie siać chabry bławatki?
Chaber jest rośliną jednoroczną. Wysiewa się go najczęściej wczesną wiosną, czyli już pod koniec marca, bezpośrednio do gleby – na rabaty, donice, czy gdziekolwiek zapragniecie go mieć. Alternatywnie siew może nastąpić jesienią. Roślina dość dobrze rozmnaża się sama, więc jeśli zasiejemy chabry na rabacie i pozwolimy koszyczkom rozsiać nasiona, to mamy dużą szansę, że za rok pojawią się już same.
Chaber bławatek jest rośliną bez dużych wymagań. Rośnie niemal na każde glebie, chociaż nie lubi, była zbyt wapienna. Samo stanowisko powinno zaś być słoneczne, dobrze też, by było osłonięte od wiatrów.
Zaletą chabrów jest też to, że w zasadzie nie potrzebują one podlewania. Jedynie we wczesnym okresie, kiedy nasionka kiełkują, dobrze jest im pomóc, zapewniając odpowiednią wilgotność. Rośliny dorosłe radzą sobie same. To tym bardziej ważne, że propagujemy wprowadzanie do ogrodów roślin, które nie wymagają zużywania dodatkowych zasobów wodnych. Jakie są ich inne zalety?
Chaber bławatek – uwielbiany przez owady
Jeszcze pół wieku temu chabry bławatki były nieodłącznym składnikiem wiejskiego pejzażu. Można je było bez problemu znaleźć w łanach zboża, często wraz z makami (one też lubią glebę o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym).
Były więc chabry typowymi chwastami i jako takie je tępiono. Skutecznie, bo patrząc na obecne monokultury, już tam raczej kolorowych kwiatów nie dostrzegamy. Ma to oczywiście swoje zalety z punktu widzenia rolnictwa. Jednak stosowanie środków chwastobójczych nie jest obojętne dla owadów zapylających. Tak samo, jak pozbawianie ich bazy pożytkowej. Stąd też obecnie chabry bławatki znajdują się w mieszankach chyba większości łąk kwietnych. Przywraca się je w ten sposób do środowiska, ku wielkiemu zadowoleniu owadów. Oprócz łąk kwietnych świetnie pasują do wszelkich nasadzeń naturalistycznych, rustykalnych, ogrodów wiejskich i angielskich.
Ciekawostki o chabrach bławatkach
Chaber bławatek wszedł do języka polskiego jako określenie koloru. Mówimy więc zarówno o kolorze chabrowym, jak i o bławatnym – chociaż ta druga nazwa jest już obecnie bardzo rzadko używana.
Koszyczki chabrów mają od wieków zastosowanie w medycynie ludowej, a obecnie również w medycynie tradycyjnej oraz kosmetyce. Jest to roślina o dużej zawartości flawonoidów, czyli antyoksydantów. Ma także działanie przeciwzapalne oraz moczopędne i pobudzające produkcję żółci i soków żołądkowych. Z tego też powodu bławatki są stosowane w lekach i mieszanka ziołowych na zapalenie pęcherza, choroby nerek, ale także na trądzik, łupież czy łojotok. Antyoksydacyjne i ściągające działanie bławatka pozwala wykorzystywać go w kremach kojących. Napar z płatków chabra bławatka jest także popularny m remedium na zapalenie spojówek, podobnie jak z innego „chwasta”, czyli rumianku. Z kolei razem z szałwią występuje w mieszankach do płukania ust.
Płatki chabrów bławatków są jadalne. Można stosować je do dekoracji potraw, na przykład deserów i sałatek warzywnych – dodajcie do nich również stokrotki, bratki, rumianek, ogórecznik. Ciekawie prezentują się także w napojach, gdzie można je łączyć np. z miętą. Kwiaty bławatków można wykorzystać również do koloryzowania potraw. Jest to pochodna ich innego zastosowania, mianowicie chabry bławatki były tradycyjnie wykorzystywane w przemyśle barwierskim, czyli do farbowania tkanin, rzecz jasna na niebiesko, między innymi mundurów wojskowych w przynajmniej kilku krajach Europy.
Chabry zresztą z wojskiem powiązał także Włodzimierz Ścisłowski piosence, którą Jerzy Rynkiewicz podbił festiwal w Kołobrzegu:
Wartość pożytkowa chabra bławatka
To bardzo cenna roślina z owadziego punktu widzenia. Jego wydajność miodowa wynosi aż ok. 350 kh/ha, pyłkowa zaś ok. 60 kg/ha. Miód chabrowy (inaczej miód bławatkowy) jest jednak bardzo trudny do kupienia, ciężko bowiem o aż tak duże nasadzenia chabrów.
