Ochrona środowiska jest obowiązkiem nas wszystkich. Obowiązkiem, który coraz powszechniej istnieje w świadomości społeczeństwa, chociaż nie można przy tym ominąć pytania, dlaczego dzieje się to tak późno… Już dawno powinniśmy uświadomić sobie fakt, że nie żyjemy w oderwaniu od przyrody, że nie tylko człowiek i jego potrzeby są najważniejsze.
Eko edukacja od najmłodszych lat
Ktoś zapyta, czy edukacja i ekologiczne działania naprawdę potrzebne są dzieciom? Czy odpowiedzialność za środowisko nie powinna spoczywać w rękach tych, którzy faktycznie doprowadzają do jego pogorszenia, czyli dorosłych? Odpowiedź jest jednoznaczna – tak, to prawda, że to dorośli odpowiadają za smog, nadmierną konsumpcję, degradację środowiska, gospodarkę rabunkową, wymieranie lasów deszczowych i tysięcy gatunków zwierząt i roślin. I to prawda, że dorośli – przynajmniej co niektórzy – faktycznie mogą podjąć więcej działań proekologicznych niż najmłodsi. Jednak jednym z takich działań jest wychowywanie dzieci w świadomości odpowiedzialności za środowisko. Kształtowanie tych postaw, budzenie świadomości ekologicznej, wpajanie jej już w wieku dziecięcym, podtrzymywanie w szkolnym ma zaowocować zmianą postaw w wieku dorosłym, do którego dzieci przecież prędzej czy później dojdą.
Takie działania edukacyjne są inwestycją w środowisko i to chyba najbardziej opłacalną. Część zmian jaka zaszła w środowisku jest w dużym stopniu nieodwracalna, cześć będzie wymagała wytężonego wysiłku liczonego nie w latach, ale w pokoleniach. Dlatego bez zaangażowania do nich najmłodszych, bez wpojenia im wzorców, nauczenia odpowiedzialności i edukacji o roli człowieka w przyrodzie kolejne pokolenia będą popełniały te same błędy, które robiliśmy my, obecni dorośli.
Działania proekologiczne w szkole nie muszą być trudne
Myślenie ekologiczne obejmuje zwrócenie uwagi najmłodszych na rolę, jaką przyroda i środowisko odgrywa w ich życiu. No właśnie, jaką? W wielu przypadkach jest ona marginalna i to nie z winy dzieci ani miejsca, w którym żyją. Dorośli mieszkańcy miast często oddalają się od przyrody, zamykając w betonowych dżunglach, ograniczając aktywność fizyczną, stroniąc od spacerów, spędzając czas zatopieni w ekranach i zanurzeniu w świecie wirtualnym. To udziela się też dzieciom. Jakże często słyszą one „obejrzyj sobie coś w telewizji”, „pograj na tablecie” zamiast „chodźmy razem na spacer”. A przecież od tego właśnie rozpoczyna się kontakt dzieci z przyrodą. Odkrywanie przyrody na skalę mikro to właśnie spacer, zabawa patykami, liśćmi, kamykami i – o zgrozo – błotem. Kiedyś mówiło się, że dziecko brudne (po zabawie), to dziecko szczęśliwe. Dziś dużo częściej rodzice chcą sterylnej czystości, a jakże można nawiązać więź z naturą, skoro ogląda się ją tylko przez szybę albo w postaci modnie wystylizowanych kompozycji z sukulentów?
Taka więź z naturą musi być rozwijana w najmłodszych dzieciach. Za prawdziwych szczęśliwców mogą się uważać przedszkolaki, które mają możliwość wyjścia na spacer do lasku, parku czy na łąkę. Wielokrotnie w przedszkolu jest to niemożliwe ze względów logistycznych, ale przecież nie zwalnia to dorosłych z obowiązku prowadzenia takiej eko edukacji we własnym zakresie.
Promowanie ekologii może mieć najróżniejsze oblicza, dostosowane do zdolności poznawczych dzieci, możliwe do zastosowania w skali lokalnej (rodziny), ze świadomością ich znaczenia globalnego i wpływu na zachodzące na świecie zmiany środowiskowe. Dużą rolę w kształtowaniu myślenia ekologicznego gra jego naturalność, a tą osiągamy między innymi przez przyjazne podanie wzorców od najmłodszych lat. Sztywne zakazy i nakazy zawsze będą budziły sprzeciw i niechęć. Wpojona od dziecka świadomość, że jesteśmy integralną i wcale nie najważniejszą częścią środowiska da dużo lepszy i skuteczniejszy rezultat.
Kształtujmy myślenie ekologiczne
Działania proekologiczne w szkole realizowane są w ramach podstaw programowych oraz w przedszkolach. Wykorzystuje się do tego – w zależności od wieku dzieci – pogadanki z przedszkolankami, zajęcia lekcyjne z przedmiotów przyrodniczych, z techniki, chemii. Nauczyciele, wychowawcy czy dyrektorzy szkół wielokrotnie nie ograniczają się do suchej wiedzy, która – powiedzmy sobie szczerze – nie zawsze interesuje uczniów.
Gdy działania ekologiczne pozostają jedynie tematem na sprawdzian czy kartkówkę nie wzbudzają w dzieciach większego entuzjazmu, stają się czymś, czego trzeba się nauczyć, a później można zapomnieć. Wpajanie wzorców musi być na tyle „bezbolesne” ale i interesujące dla dzieci, by chciały się z nimi utożsamiać, potraktowały jako sposób na „swoją” drogę i pilnowały ich nie dlatego, że muszą, ale dlatego, że chcą i wierzą w to, co robią.
Bardzo często za przykład społeczeństwa o najlepiej rozwiniętej edukacji ekologicznej w szkole i przedszkolu podaje się kraje skandynawskie. Szwecja, Norwegia, Finlandia – tam już najmłodsze przedszkolaki czynnie i aktywnie obcują z przyrodą, ucząc się szacunku do niej. Skutecznie – dość powiedzieć, że przetwarza się tam ponad 95% odpadów, właśnie między innymi dzięki prowadzonej od lat edukacji ekologicznej (i drakońskim karom za wykroczenia przeciw środowisku naturalnemu).
Zadania ekologiczne – co można zrobić w szkole?
Przedszkola i szkoły mają duże pole do popisu jeśli chodzi o praktyczne działania proekologiczne i kształtowanie postaw dzieci. Wymieńmy tylko część z nich, często praktykowanych w szkołach z kadrą świadomą odpowiedzialności społecznej wychowawców:
- poznawanie świata poprzez obserwacje prowadzone w czasie spacerów i wycieczek do lasów, parków, na łąki, nad rzeki, jeziora, w przypadku starszych dzieci również całodniowych lub połączonych z noclegiem,
- nauka rozpoznawania roślin i zwierząt, prowadzona przy współpracy z leśnikami i osobami prowadzącymi kółka przyrodnicze,
odwiedzanie gospodarstw agroturystycznych i wiejskich, - spotkania z pszczelarzami, edukacja o roli owadów zapylających, z możliwością założenia szkolnej pasieki i obserwacji pszczół,
budowanie na terenach przyszkolnych domków dla owadów, - wspólne obsadzanie rabat, kwietników, zakładanie łąk kwietnych na terenach przyszkolnych,
- wdrażanie wzorców żywieniowych w powiązaniu z samodzielnym przygotowywaniem posiłków i wskazywaniem różnicy między żywnością zdrową a wysoko przetworzoną, zarówno jeśli chodzi o wartości odżywcze jak i energochłonność produkcji,
- kształtowanie codziennych działań ekologicznych, możliwych do zastosowania w przedszkolu, szkole, domu – gaszenie niepotrzebnego światła, oszczędzanie wody, wyłączanie urządzeń z których nie korzystamy w danym momencie, segregowanie śmieci,
- rozważenie możliwości obecności żywych zwierząt w przedszkolu i szkole, o ile dopuszczają to przepisy sanitarne,
wprowadzanie w czasie zajęć plastycznych i technicznych pojęć recyclingu i upcyklingu i praktyczne ich zastosowanie, - powiązanie zjawisk przyrodniczych ze zmianami klimatycznymi – stany burzowe, ciepłe zimy upalne lata,
- zbiórki zabawek, książek, ubrań przeznaczonych dla potrzebujących z podkreśleniem roli ponownego wykorzystania rzeczy „niepotrzebnych”,
uczestnictwo w akcjach zorganizowanych, jak Światowy Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata, - uczestnictwo w analogicznych akcjach lokalnych, organizowanych przez samorządy czy władze miejskie i inicjowanie ich,
- zachęcanie do poruszania się pieszo lub rowerami, w tym wspólnie z rodzicami,
- organizowanie stałych punktów zbiórek zużytych baterii czy nakrętek po butelkach,
- organizowanie cyklicznych zbiórek makulatury, z przeznaczeniem uzyskanych środków na nagrody dla dzieci,
- organizowanie pikników ekologicznych dla dzieci i rodziców, w tym połączonych ze wspólnymi działaniami na rzecz środowiska – np. zbieranie śmieci, makulatury, sadzenie drzew.
Do części z tych działań można angażować nie tylko wychowawców ale też osoby trzecie, obcujące z przyrodą na co dzień lub zaangażowanych w działalność proekologiczną. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że promowanie ekologii u dzieci nie obędzie się bez wsparcia dorosłych – rodziców. Wzorce przyniesione ze szkoły czy przedszkola mogą nie utrwalić się w świadomości dzieci, o ile nie będą miały wsparcia naturalnych autorytetów, czyli rodziców. Nauka działa jednak w dwie strony. Pod wpływem dzieci starsi również mogą zmieniać swoje podejście, by myślenie ekologiczne było częścią wspólną dla wszystkich pokoleń.
