Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) znany jest również jako hizop, izop, izap, józefek, józefka i fioletowe ziele. Jego nazwa pochodzi albo z języka hebrajskiego, albo z arabskiego i oznacza „święte ziele”. Hyzop to pochodzący z rodziny jasnotowatych nieduży półkrzew. Jest rośliną wieloletnią.
Niski krzew z kwiatami
Hyzop osiąga około 30 cm wysokości, chociaż niektóre okazy mogą urosnąć aż do 70 cm. Jego kwiaty mają niebieski, biały, różowy lub fioletowy kolor. Kwiaty hyzopu są drobne i kwitną w pączkach, po kilka sztuk. Hyzop ma lancetowate liście — są dość niewielkie, jednak roślina ma ich bardzo dużo. Na liściach hyzopu z obu stron występują gruczoły — zioło wydziela z nich olejki eteryczne, przypominające nieco kamforę. Krzewy mają gruczołowate owłosienie, cienkie łodygi i zdrewniałe u dołu pędy. Owoce hyzopu nazywane są rozłupkami, gdyż ich elementy owocni pozostają zrośnięte z nasieniem. Krzew pochodzi z terenów Afryki Północnej, szczególnie Algierii i Maroko, basenu Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej. Rozprzestrzenił się również w Europie i w Ameryce Północnej. W Polsce można go spotkać dziko rosnącego na nieużytkach.
Trudny w rozmnażaniu, lecz łatwy w uprawie
Hyzop można rozmnażać przez podział lub za pomocą nasion. Sposób z użyciem nasion jest bardziej polecany — w maju rozsypuje się nasionka w rozsadnikach w rządkach w odległości około pół metra od siebie, a po 8-14 dniach przesadza sadzonki na pole. Czasem zdarza się też, że hyzop sam się rozsiewa — do tego musi mieć jednak zapewnione odpowiednie warunki. Nasiona hyzopu są bardzo drobne i, niestety, słabo kiełkują. Jego walory, użytkowość i miododajność, wynagradzają jednak wysiłek włożony w hodowlę.
Roślina lubi słoneczne stanowiska — pochodzi przecież z krajów o cieplejszym niż Polska klimacie. Najbardziej spodoba mu się południowa strona ogrodu. Najlepszą ziemią dla hyzopu będzie lekka, sucha i bogata w wapń. Hyzop nie lubi wilgoci, kwaśnej, ciężkiej ziemi i zacienionych stanowisk. Jest bardzo odporny na choroby i szkodniki, zazwyczaj nie wymaga też zbyt częstego nawożenia, a nawet podlewania. Po trzech latach od zasadzenia warto jednak wzbogacić ziemię, na której posadziliśmy hyzop, kompostem.
Hyzop lekarski warto przycinać — już od momentu, kiedy zacznie wypuszczać listki na wiosnę. Dzięki temu będzie intensywniej kwitł i bujniej się rozrastał. Hyzop kwitnie dopiero w drugim roku od zasadzenia.
Na zimę hyzop lekarski należy nakryć gałązkami drzew iglastych (najlepiej świerku lub jodły) i ściółkować, aby zabezpieczyć go przed mrozem.
Hyzop — zioło polecane już przez Hipokratesa
Hyzop jest znany i ceniony w ziołolecznictwie od dawna — już w starożytności Hipokrates polecał go pacjentom walczącym z kaszlem. Hyzop ma działanie rozkurczowe, wykrztuśne, przeciwkaszlowe, wiatropędne, uspokajające i tonizujące. Używany jest w problemach z górnymi i dolnymi drogami oddechowymi: w przypadku grypy, przeziębienia, zapalenia płuc, astmy, a także anginy i bólu gardła. Herbatka z hyzopu pomaga pozbyć się zalegającej w organizmie flegmy. Ma właściwości antybakteryjne, przeciwwirusowe i grzybobójcze.
Dzięki dużej zawartości olejków eterycznych hyzop wspomaga trawienie i działa rozkurczowo na przewód pokarmowy, jest zatem używany w wypadku niestrawności, zgagi lub wzdęć. Hyzop używany jest także w przypadku nadmiernej potliwości oraz zbyt wysokiego ciśnienia krwi.
Trwają badania nad lekami na cukrzyce zawierającymi ekstrakty z hyzopu, naukowcy podejrzewają bowiem, że ekstrakty z zioła mogą zahamować trawienie węglowodanów.
Olejek hyzopowy zawiera w sobie garbniki, triterpeny, beta-pinen, pinokamfon i izopinkamfon, diosminę, hyzopinę, kwasy fenolowe, gorycze i fitosterole.
Ziele hyzopu ścina się w trakcie kwitnienia około 15 cm nad ziemią i suszy w temperaturze poniżej 35 stopni Celsjusza. Gotowy surowiec zielarski trzeba trzymać w szczelnie zamkniętych pojemnikach.
Jadalne kwiaty hyzopu
Hyzop ma jadalne kwiaty, które mogą wzbogacić smak sałatek. Liście hyzopu mają korzenny, goryczkowaty smak. Używa się ich jako przyprawy do dań mięsnych, na przykład pasztetów czy do sosów. Dzięki swoim leczniczym właściwościom (hyzop wspomaga trawienie i działa wiatropędnie) jest dodawany do ciężkostrawnych dań z kapusty, grochu i grzybów. Olejków eterycznych hyzopu używa się przy produkcji likierów oraz w przemyśle kosmetycznym. Sfermentowane liście hyzopu mogą posłużyć do produkcji alkoholu.
Ziele, które oczyszcza od zła
„Święte ziele”, przez wzgląd na wiarę w jego niezwykłe właściwości, używane było w wielu rytuałach. Hyzop kojarzył się z czystością, dlatego przede wszystkim miał oczyszczać od zła. Stosowano go do rytualnego oczyszczania miejsc przeznaczonych na świątynie, a z jego gałązek robiono miotełki do wody święconej. Jego gałązki wkładano między kartki modlitewników.
Niegdyś ludzie wierzyli, że o hyzopie wspomniano w Biblii. Było to jednak jedynie błędne tłumaczenie — hyzop nie występuje na terenach Jerozolimy i Egiptu, a opisaną przez ewangelistów rośliną tak naprawdę była lebiodka syryjska.
Uprawę hyzopu zapoczątkowali w Polsce mnisi — benedyktyni i cystersi sadzili go w przyklasztornych ogródkach.
Wysoka wydajność miodowa
Hyzop zaczyna kwitnąć w czerwcu, kończy we wrześniu. Jest ceniony za wyjątkowo wysoką wydajność miodową — osiąga ona od 200 do 400 kg/ha.
