Coraz więcej ogrodników dbających o zdrowie, bioróżnorodność i zrównoważony rozwój nabiera pewności, że nie chce stosować w swoim ogrodzie czy na działce pestycydów, tylko poprzestawać na naturalnych środkach ochrony roślin. Nic w tym dziwnego, bo wybór ziołowych wywarów czy gnojówek wiąże się nie tylko z korzyściami dla samych upraw, ale także środowiska.

Naturalne środki ochrony roślin w porównaniu z chemicznymi zamiennikami ograniczają ryzyko narażenia na szkodliwe substancje, co jest szczególnie ważne nie tylko wtedy, gdy po naszym zielonym zakątku spacerują dzieci czy domowe zwierzęta, ale także, gdy chcemy uprawiać własne owoce i warzywa. Pestycydy często niszczą nie tylko groźne szkodniki, ale również pożyteczne organizmy, takie jak pszczoły, motyle, biedronki i dżdżownice, które odgrywają ważną rolę w ekosystemie, bo zapylają rośliny i poprawiają strukturę i żyzność gleby. Postawienie na naturalne środki ochrony roślin oznacza zatem, że bioróżnorodność w ogrodzie zostanie zachowana.

Podstawą zdrowego ogrodu jest zdrowa gleba – lepiej zatrzymuje wodę, jest odporniejsza na erozję i dostarcza roślinom niezbędnych składników odżywczych. Wyciągi z roślin poprawiają jej strukturę, zwiększają zawartość materii organicznej i wspierają rozwój pożytecznych mikroorganizmów. Naturalne środki ochrony, w przeciwieństwie do wielu chemicznych preparatów, minimalizują ryzyko zanieczyszczenia środowiska. Do przygotowania ekologicznych preparatów wykorzystuje się kłącza, susz, rozdrobnione korzenie lub świeże ziele. Dobrze jest przed zebraniem rośliny dokładnie ją obejrzeć, bo do ochrony przydomowych roślin zdecydowanie nie będą nadawać się te zgniłe czy porażone chorobami. W zależności od gatunku zbiera się określony materiał tuż przed lub na początku kwitnienia rośliny. Warto jednak pamiętać o tym, że samodzielnie sporządzonymi preparatami nie da się zwalczyć chorób i szkodników w stu procentach, lecz mogą najwyżej prowadzić do ograniczenia szkód, a także ich sprawców.

Część roślinnych (naturalnych) wyciągów, naparów itp. może być bardzo groźna dla zdrowia i mieć działanie subletalne, niekoniecznie widoczne od razu. – zaznacza Paweł Pszczółkowski z Fundacji – Wywar z tzw. kobylaka (szczawiu kędzierzawego), podobnie jak z piołunu, był używany do spędzania niechcianej ciąży. Szczególnie ostrożnym należy być w przypadku stosowania takich środków „przy dzieciach”. Sporządzając samodzielnie takie preparaty, nigdy nie znamy dokładnie ich składu ani stężenia.

Zamieszczone przez nas przepisy są sprawdzone przez całe pokolenia ogrodników, na końcu artykułu przytaczamy też bibliografię, gdzie możecie znaleźć kolejne ekologiczne przepisy.

Gnojówka, wyciąg, wywar i napar – czym się różnią

Wiele naturalnych środków ochrony roślin można przygotować samodzielnie z roślin dostępnych dosłownie pod ręką. Przyroda oferuje całą skarbnicę gatunków – należą do nich skrzyp polny, pokrzywa, czosnek, paproć, wrotycz pospolity, bylica piołun i wiele innych – które można posadzić w ogrodzie albo zebrać na stanowiskach naturalnych. Preparaty, jakie można z nich uzyskać, to gnojówka, zimny wyciąg wodny (ekstrakt), wywar i napar.

Gnojówka roślinna

Sporządza się ją ze świeżych rozdrobnionych ziół oraz wody (najlepiej użyć deszczówki) w pojemniku, który powinien być ustawiony w słonecznym miejscu. Uwaga, takie naczynie musi być drewniane lub plastikowe, nie wolno używać metalowych! Mieszanka zaczyna fermentować już po jednym lub dwóch dniach, dlatego należy ją regularnie mieszać. Naturalny nawóz jest gotowy do użycia mniej więcej po dwóch tygodniach, gdy przestanie tworzyć się na nim piana. Rozprowadza się go w rozcieńczeniu 1:10 po powierzchni gleby wokół roślin, najlepiej w czasie podlewania rano i wieczorem w pochmurne dni. Aby odstraszyć szkodniki, spryskujemy zaatakowane rośliny jeszcze nie całkiem przefermentowaną, ale silnie rozcieńczoną gnojówką (w proporcji 1:50).

Wyciąg zimny (ekstrakt)

Uzyskamy go, mocząc rozdrobnione, świeże lub suszone zioła w deszczówce i pozostawiając do naciągnięcia od 24 godzin do trzech dni. Płyn jest gotowy do użycia, zanim zacznie fermentować, można nim podlewać lub opryskiwać rośliny bez rozcieńczania. W przeciwieństwie do przyrządzania naparów zaletą ekstraktu jest to, że nie dochodzi do niekorzystnego oddziaływania wysokiej temperatury na substancje czynne. Możliwe jest mieszanie wyciągów z różnych gatunków, aby ich rozmaite dobroczynne właściwości wzajemnie się uzupełniały.

Wywar

Przygotujemy go, mocząc części roślinne przez 24 godziny w zimnej wodzie, a następnie gotując je na średnim ogniu do 30 minut. Gdy mieszanka wystygnie, przecedzamy ją i bez rozcieńczania stosujemy np. przeciwko chorobom grzybowym. Aby wywar był skuteczniejszy, warto dodać do niego płynne mydło potasowe ogrodnicze, które tworzy błonkę na powierzchniach opryskiwanych roślin, ułatwiając przyleganie i wydłużając działanie ochronne. Możemy też użyć mydła szarego w kostce, ale najpierw warto je zetrzeć na tarce, by szybciej się rozpuściło.

Napar

Przyrządza się go ze świeżych lub suszonych ziół, które zalewa się wrzącą wodą i pozostawia do naciągnięcia pod przykryciem na 20 minut. Ostudzonego płynu można używać w ogrodzie do obrony przed szkodnikami.

Gnojówki idealne do nawożenia i oprysków

Gnojówka z pokrzywy (Urtica)

Chroni rośliny ozdobne i użytkowe przed szkodnikami oraz dostarcza im potasu i innych ważnych składników mineralnych, takich jak kwas krzemowy, który wzmacnia komórki roślinne. Dzięki temu rośliny łatwiej przetrwają ataki mszyc lub grzybów. Ze względu na duże ilości azotu gnojówka z pokrzywy zalecana jest również do nawożenia pogłównego np. pomidorów, ogórków, selerów, gatunków kapustnych, a także kwiatów jednorocznych, bylin oraz drzew owocowych. Do sporządzenia preparatów z pokrzywy polecana jest pokrzywa „majowa”, czyli zbierana w okresie wiosenno-letnim (najlepiej w maju lub czerwcu), tuż przed okresem kwitnienia. Właśnie wtedy zawiera ona najwięcej dobroczynnych składników. Bez rozcieńczenia gnojówkę można wlewać do pryzmy kompostowej, aby stymulować proces rozkładu roślin.

Przygotowanie: sekatorem ścinamy ok. 1 kg świeżych pędów pokrzywy. Rozdrabniamy je i wkładamy do dużego naczynia, a następnie zalewamy 10 l wody, aby całkowicie przykryć ziele. Gnojówkę codziennie mieszamy, a jeśli przeszkadza nam jej zapach, możemy dodać do preparatu garść mączki kamiennej. Pojemnik ustawiamy w słonecznym miejscu – nie może być szczelnie przykryty, bo do fermentacji niezbędny jest tlen. Mieszankę pozostawiamy na 10-14 dni, wciąż każdego dnia ją mieszając. Gdy przestaną unosić się nad nią pęcherzyki gazu, odcedzamy resztki pokrzywy (możemy przeznaczyć je na kompost), a rozcieńczoną gnojówką (1 l przefermentowanego preparatu na 10 l wody) podlewamy rośliny.

Gnojówka z żywokostu (Symphytum officinale)

Bogata w azot i potas, jest doskonałym nawozem dla pomidorów, kapusty, bakłażanów oraz krzewów i drzew owocowych, a także roślin ozdobnych.

Przygotowanie: 1 kg ziela zalewamy 10 l wody i pozostawiamy na 2-4 tygodnie. Gotową gnojówkę rozcieńczamy wodą (1:10) i podlewamy uprawy przez cały okres wegetacji, aby pobudzić rośliny do wzrostu. Gnojówką rozcieńczoną w stosunku 1:5 pryskamy rośliny profilaktycznie lub w przypadku porażenia przez mszyce.

Gnojówka z rabarbaru

Odstrasza czarne mszyce, wgryzkę szczypiorkę i śmietkę cebulankę. Rozcieńczona wodą (1:5) chroni przed mszycami i gąsienicami.

Przygotowanie: 1 kg liści układamy w wiadrze, a następnie zalewamy 10 l wody. Po tygodniu preparat będzie gotowy do wykorzystania.

Gnojówka z nerecznicy samczej (Dryopteris filix-mas)

Rozcieńczona w proporcji 1:10, jest idealna do oprysków przeciwko mszycom.

Przygotowanie: 1 kg zebranych latem świeżych liści lub 100-200 g suchych części roślin moczymy przez 24 godziny w 10 l wody, po czym zagotowujemy.

Gnojówka z piołunu (Artemisia absinthium)

Pomaga przeciw mszycom, gąsienicom i rdzy wejmutkowo-porzeczkowej.

Przygotowanie: pędy piołunu ścinamy w czasie kwitnienia (od czerwca do sierpnia). Gnojówkę przygotowujemy z 300 g świeżego lub 30 g suszonego ziela i 10 l wody, stosujemy bez rozcieńczania na strefę korzeniową.

Gnojówka z bzu czarnego (Sambucus nigra)

Odgania nornice. Wystarczy ją wlać w stanie nierozcieńczonym do korytarzy gryzoni.

Przygotowanie: 1 kg świeżych lub 200 g suszonych liści, kwiatów i pędów bzu czarnego zalewamy 10 l wody i odstawiamy na 4-5 dni.

Wywary odgonią szkodniki i uchronią przed chorobami grzybowymi

Wywar ze skrzypu polnego (Equisetum arvense)

Ma wzmacniające właściwości, możemy nim opryskiwać wszystkie rośliny użytkowe i ozdobne od wiosny raz w tygodniu, przy słonecznej pogodzie, najlepiej w godzinach porannych. Najlepiej rozcieńczyć go wodą w proporcji 1:5. Rośliny opryskuje się przez 3 tygodnie w odstępach co 3 dni. Wywar pomaga walczyć z mączniakiem prawdziwym, mączniakiem rzekomym, rdzą i kędzierzawością liści brzoskwini. Skrzyp licznie rośnie na polach, miedzach, łąkach, dlatego traktowany jako wyjątkowo uporczywy chwast. Możemy jednak zrobić z niego pożytek i przeznaczyć go do wykonania ekopreparatu.

Przygotowanie: na 1 l wywaru potrzebujemy ok. 150 g świeżego ziela, główki czosnku i dużej cebuli. Ostrym sekatorem drobno tniemy skrzyp, następnie rozdrobnione ziele wkładamy do garnka, zalewamy 1 l zimnej wody i pozostawiamy do naciągnięcia na 24 godziny. Następnego dnia siekamy czosnek oraz cebulę i również wsypujemy do garnka. Mieszankę gotujemy na małym ogniu ok. 15 minut, po czym płyn przecedzamy przez drobne sito.

Wywar z czosnku (Allium)

Jest doskonałym środkiem do ochrony roślin przed szkodnikami i grzybami chorobotwórczymi. Aby zwalczyć grzyby korzeniowe na kapuście oraz połyśnicę marchwiankę, wywarem polewamy bezpośrednio glebę. Przeciwko grzybom liściowym opryskujemy liście dokładnie od góry i od dołu. Wywar stosujemy wiosną i latem.

Przygotowanie: 100 g świeżego czosnku kroimy na małe kawałki. Wkładamy je do wiadra i zalewamy 1 l wrzącej wody. Płyn pozostawiamy na 24 godziny w cienistym, ciepłym miejscu i co 6-8 godzin mieszamy. Po upływie doby cedzimy przez sito.

Wywar z cebuli (Allium cepa)

Chroni róże przed chorobami pochodzenia grzybowego, a w postaci gnojówki zabezpiecza marchew przed połyśnicą marchwianką.

Przygotowanie: 50 g cebuli gotujemy na wolnym ogniu przez 20 minut w 1 l wody i po wymieszaniu z wywarem z czosnku opryskujemy rośliny cieczą rozcieńczoną w proporcji 1:5.

Wywar z wrotyczu (Tanacetum vulgare)

Stosujemy przeciwko roztoczowi truskawkowcowi i mszycom. Pomaga także zwalczać takie szkodniki, jak pchełki, rośliniarki, mączlika szklarniowego, opuchlaka truskawkowca, kwieciaki, roztocza truskawkowa i mrówki.

Przygotowanie: 500 g rozdrobnionego ziela lub 75 g suszu moczymy w 10 l wody przez 24 godziny. Po upływie tego czasu gotujemy przez 20-30 minut na małym ogniu, a po wystygnięciu cedzimy i rozcieńczamy wodą (1:5).

Wywar z pomidorów (Solanum)

Stosujemy na szkodniki zapobiegawczo przed ich wylotem. Pomaga zwalczać mszyce, przędziorki, młode gąsienice zwójkówek, bielinków i tantnisia krzyżowiaczka, owocówki i pchełki.

Przygotowanie: 1 kg świeżych pomidorów w 10 l wody gotujemy na wolnym ogniu przez ok. 30 min, przed zastosowaniem rozcieńczamy wodą (1:3).

Wyciągi na uporczywe szkodniki

Wyciąg z aksamitek (Tagetes)

Odstrasza mszyce.

Przygotowanie: 1 kg suszonych roślin moczymy w 10 l ciepłej wody, a następnie pozostawiamy na 48 godziny.

Wyciąg z mniszka lekarskiego (Taraxacum officinale)

Stosowany zapobiegawczo i przy porażeniu od wiosny do jesieni pomaga pozbyć się mszyc i przędziorków.

Przygotowanie: 250 g zmielonych korzeni lub 400 g świeżych liści zalewamy 10 l wody i pozostawiamy na 3 godziny.

Wyciąg z naci ziemniaczanej (Solanum tuberosum)

Nadaje się do stosowania na roślinach, które zostały zaatakowane m.in. przez mszyce, skoczki i przędziorki.

Przygotowanie: 1,5 kg rozdrobnionych liści ziemniaka zalewamy 10 l ciepłej wody i odstawiamy na 3-4 godziny.

Monilioza? Chrzanić to!

Napar z chrzanu (Armoracia rusticana)

Będzie pomocny przeciw moniliozie wiśni, czereśni i śliw (czasami moreli i brzoskwiń). Stosujemy zapobiegawczo oraz w czasie porażenia do 3 razy w odstępie trzech dni.

Przygotowanie: 300 g chrzanu zalewamy 10 l gorącej wody, odstawiamy na 24 godziny.