To nie chwilowa moda, ale absolutna konieczność… Choć nie jesteśmy w stanie całkowicie powstrzymać powstawania odpadów, mamy realną szansę ograniczyć ich negatywny wpływ na środowisko poprzez prawidłową segregację. Jak się do tego zabrać? Jak segregować śmieci?
Świat już teraz tonie w śmieciach, a sytuacja pogarsza się dosłownie z każdym dniem. Według raportu Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w 2023 roku Polacy wyrzucili „na śmieci” 13,4 mln ton odpadów komunalnych, czyli o 0,2% więcej niż w poprzednim roku. W przeliczeniu na jednego mieszkańca liczba ta śmieci wyniosła 356,7 kg, czyli o 1,9 kg więcej niż w 2022 roku. Jak wynika z powyższych statystyk, każdy z nas pozbywa się prawie kilograma śmieci dziennie. Nasz kraj zalewa istna lawina odpadów, ale nadal mamy szansę ją zatrzymać. Nawet jeśli nie udałoby się zmniejszyć ilość śmieci, możemy ograniczyć skalę problemu poprzez prawidłową segregację odpadów.
Na czym polega segregacja śmieci?
Teoretycznie każdy wie, czym jest segregacja odpadów. Po prostu, zamiast wrzucać wszystkie śmieci do jednego worka lub kontenera, trzeba je uprzednio posortować. Niby łatwe – gazety do papierów, butelka po wodzie mineralnej do plastików, a słoik po dżemie do szkła. A gdzie wyrzucić karton po mleku? Co zrobić z opakowaniem po zużytym dezodorancie w spreju? I czy trzeba umyć kubeczek po jogurcie przed wrzuceniem do odpowiedniego pojemnika na odpady z tworzyw sztucznych?
Zasada 3 R: Reduce, Reuse, Recycle
Pierwszy etap segregacji odpadów odbywa się, zanim w ogóle powstaną. Śmieci, których nie wytworzymy, nie trzeba sortować ani utylizować. Tak można najprościej streścić sens zasady „3 R”. Ten skrót pochodzi od angielskich słów Reduce, Reuse, Recycle, czyli po polsku zredukuj (ogranicz), użyj ponownie, oddaj do odzysku. Czasem jest przytaczana w spolszczonej wersji, jako zasada 3 U: unikaj kupowania zbędnych rzeczy, użyj powtórnie, utylizuj.
„Reduce” – notorycznie kupujemy zbyt dużo jedzenia, które przeterminowane trafia do śmieci wraz z opakowaniem z plastiku, szkła lub metalu. Podczas zakupów pakujemy towary do plastikowych woreczków, a po powrocie do domu natychmiast się ich pozbywamy. Kupujemy gazety, które po pobieżnym przekartkowaniu lądują w koszu. Podobne przykłady można mnożyć w nieskończoność. Warto więc kupować z głową… Mniej marnotrawstwa to czysty zysk dla środowiska i portfela. Lista zakupów sporządzona przed wyjściem do sklepu i ściśle przestrzegana na miejscu pozwoli uniknąć kupna niepotrzebnych towarów lub ich nadmiernej ilości. Materiałowa torba na zakupy i woreczki na owoce z siatki to wielorazowa alternatywa dla plastikowych jednorazówek – ba, te również można używać dziesiątki czy setki razy, wystarczy wypracować sobie nawyk, że nie wyrzucamy ich do kosza, a odkładamy do siatki i następnym razem mamy pod ręką.
A jeśli już zdarzy się kupić czegoś za dużo, lepiej podzielić się nadmiarem z sąsiadem, przyjacielem albo rodziną. Lodówki społeczne i jadłodzielnie stoją już nie w tylko w aglomeracjach, ale nawet małych miejscowościach – przykładowo w dwudziestotysięcznych Niepołomicach są dwie. Mniej niepotrzebnych zakupów to mniej odpadów, a tym samym mniej problemów z ich segregacją i utylizacją, składowaniem na wysypiskach.
„Reuse” – jeśli użyje się czegoś ponownie, to opóźnimy moment, gdy stanie się odpadem i trafi na wysypisko. Dlatego warto podarować życie starym rzeczom, przerobić je na nowe albo wykorzystać w sposób inny niż dotychczas. Lepiej naprawić zepsute czy uszkodzone sprzęty i używać tak długo, jak to możliwe.
„Recycle” – utylizuj. Trzecie „R” wiąże się bezpośrednio z segregacją odpadów. Nic nie jest wieczne, rzeczy prędzej czy później się zużywają i zmieniają w odpady. Nie muszą trafić na wysypiska i do spalarni, jeśli uda się je przetworzyć i odzyskane materiały wykorzystać do produkcji zupełnie nowych dóbr. Przedtem konieczna jest jednak prawidłowa segregacja odpadów nadających się do przetworzenia.
Akcja segregacja: po co sortować odpady?
Aby przetworzenie i ponowne wykorzystanie śmieci było możliwe, przedtem trzeba je odpowiednio posortować. Z ulotek powstanie papierowa pulpa do produkcji kartonów, butelki PET zmienią się w nowe butelki czy włókna syntetyczne, a szklane butelki trafią do huty szkła, gdzie zostaną przetopione. De facto tłuczka szklana jest konieczna do produkcji nowego szkła. Obniża temperaturę topnienia oraz zmniejsza lepkość masy, przez co spada zużycie drogiego litoboranu sodu.
Coraz częściej na etykietach produktów wykonanych z tworzyw sztucznych, takich jak artykuł AGD czy odzież, pojawiają się informacje o używaniu do ich produkcji materiałów recyklingowanych.
Jak segregować śmieci w domu?
Na początek warto zapamiętać kolory pojemników na odpady. Dzięki temu można odruchowo, bez większego zastanowienia, wrzucać posortowane śmieci do właściwego kontenera. W domu przyda się kosz do segregacji odpadów, z kilkoma komorami na ich różne rodzaje. Oczywiście trzeba jeszcze wiedzieć, czym ten kosz napełnić – czyli zapamiętać podstawowe zasady segregacji śmieci. Podział na plastik, szkło, papiery i odpady bio to dopiero początek. W śmieciach kryją się odpady trudne do zidentyfikowania na pierwszy rzut oka.
Podstawowe zasady segregacji śmieci
Od 1 lipca 2017 roku na terenie całego kraju obowiązuje Jednolity System Segregacji Odpadów (JSSO). Według jego zasad odpady komunalne, czyli mówiąc kolokwialnie śmieci domowe, dzielą się na 5 głównych kategorii, dla których przyporządkowane są konkretne kolory pojemników na odpady: papier, metale i tworzywa sztuczne, szkło, odpady bio (odpady organiczne) oraz odpady zmieszane. Co dokładnie zalicza się do każdej z kategorii śmieci domowych?
Papier (kolor niebieski):
• opakowania z papieru i tektury
• gazety, czasopisma i ulotki
• zeszyty
• papier biurowy
• kartony, torby papierowe
Nie wrzucaj do pojemnika na papier:
• odpadów higienicznych, np. ręczników papierowych i zużytych chusteczek, pieluch, podpasek
• kartonów po mleku i napojach
• papieru lakierowanego i powleczonego folią
• zanieczyszczonego papieru
• papierowych worków po nawozach i materiałach budowlanych
Metale i tworzywa sztuczne (kolor żółty):
• butelki z tworzyw sztucznych
• opakowania z tworzyw sztucznych, torebki, worki foliowe
• kartony po mleku i sokach (TETRAPAK)
• puszki
• folia aluminiowa
• opakowania po środkach czystości, kosmetykach
• czysty styropian
Nie wrzucaj do żółtego pojemnika:
• zużytych baterii i akumulatorów
• opakowań po farbach, lakierach i olejach
• plastikowych zabawek
• części samochodowych
• zużytego sprzętu elektronicznego i AGD
• artykułów wykonanych z połączenia tworzywa sztucznego i gumy
Szkło (kolor zielony lub, jeśli gmina umożliwia podział szkła na frakcje, zielony i biały – odpowiednio na szkło kolorowe i bezbarwne):
• szklane butelki po napojach i żywności, bez zakrętek i kapsli
• słoiki bez metalowych nakrętek
• szklane opakowania po kosmetykach
Nie wrzucaj do pojemnika na szkło:
• ceramiki, doniczek, porcelany
• szkła okularowego, żaroodpornego i hartowanego
• zniczy z zawartością wosku
• żarówek, świetlówek i reflektorów
• szklanych opakowań po lekach, rozpuszczalnikach i olejach
• luster i szyb okiennych
BIO (kolor brązowy):
• resztki warzyw i owoców
• gałęzie drzew i krzewów
• skoszona trawa, liście, kwiaty
• trociny i kora drzew
Nie wrzucaj do pojemnika na odpady organiczne:
• ziemi i kamieni
• popiołu z węgla kamiennego
• impregnowanego drewna
• mięsa
• odchodów zwierzęcych
• zużytych olejów jadalnych (uwaga: pojawiają się pierwsze olejomaty, gdzie można zostawić taki olej)
• płyt wiórowych i pilśniowych
• leków
Odpady zmieszane (kolor czarny). Prawie wszystko, co nie może trafić do pozostałych pojemników:
• resztki mięsa i nabiału
• olej po smażeniu
• zawartość worków do odkurzaczy
• niedopałki papierosów
• paragony
• zbite naczynia szklane oraz porcelanowe
• zużyte pieluchy, ręczniki oraz chusteczki papierowe
• żwirek z kuwety i inne odchody zwierząt domowych
• zużyta odzież i obuwie
Segregacja śmieci – gdzie wyrzucić inne odpady?
Uważnie analizując powyższe wytyczne segregacji odpadów, rzuca się w oczy, że czegoś tu brakuje. Gdzie wyrzucić przeterminowane leki? W jakim pojemniku powinna znaleźć się zepsuta suszarka do włosów? A zużyte baterie? Co ze śmieciami w rozmiarze XXL, takimi jak meble nienadające się już do użytku albo gruz? Nietypowe śmieci nie mogą trafić do zwykłych kontenerów ani pojemników na odpady do recyklingu. Istnieje kilka dodatkowych kategorii odpadów, dla których wyznaczono specjalne miejsca składowania lub utylizacji. Jeśli nie wiesz, gdzie wyrzucić coś nietypowego, najlepiej dostarczyć to do lokalnego Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). To uniwersalne miejsce odbioru śmieci trudnych do zakwalifikowania. Mogą tam trafić:
• elektrośmieci (zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny)
• zużyte baterie i akumulatory (te często zbierają też markety i placówki edukacyjne)
• odpady poremontowe i budowlane
• odpady wielkogabarytowe (np. meble)
• przeterminowane leki i inne odpady medyczne, np. strzykawki, wenflony i termometry
• opony (choć nie od maszyn rolniczych)
• odpady niebezpieczne (rozpuszczalniki, oleje, detergenty itp.)
Elektrośmieci (zepsuty sprzęt elektroniczny i elektryczny, taki jak pilot do telewizora, ładowarka do telefonu, wspomniana suszarka do włosów, kalkulator, laptop czy lodówka, a także świetlówki i żarówki LED) można zanieść nie tylko do PSZOK-u, ale także serwisu sprzętów RTV i AGD, sklepu z elektroniką, miejscowego punktu zbiórki elektrośmieci albo upoważnionego punkty skupu złomu (pod warunkiem że widnieje w rejestrze firm zbierających elektroodpady).
iele firm oferuje bezpłatny odbiór zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, ponadto w niektórych supermarketach i sklepach budowlanych można znaleźć oddzielne pojemniki na drobne elektrośmieci, świetlówki oraz zużyte baterie.
Przeterminowane leki i inne odpady medyczne można dostarczyć do dowolnej apteki lub placówki medycznej (szpitala, przychodni). Specjalne pojemniki na przeterminowane leki znajdują się również w niektórych urzędach.
Zużyte opony można zostawić w zakładzie wulkanizacyjnym lub dostarczyć do Centrum Utylizacji Opon (CUO).
Nowe zasady segregacji śmieci 2025
Od 1 stycznia 2025 roku mają wejść w życie nowe zasady segregacji odpadów. Największa rewolucja czeka odpady budowlane. Dotychczas dla resztek po budowie, rozbiórce czy remoncie nadających się do segregacji obowiązywał taki sam podział, jak dla zwykłych śmieci komunalnych, tj. na tworzywa sztuczne i metale, szkło oraz papier. Od przyszłego roku pojawią się zupełnie nowe kategorie. Uwaga: nowe przepisy dotyczące segregacji odpadów budowlanych na sześć frakcji nie będą dotyczyły osób prywatnych, lecz jedynie przedsiębiorstw remontowo-budowlanych. Będą oni zobowiązani segregować odpady budowlane na drewno, metale, szkło, tworzywa sztuczne, gips, odpady mineralne, w tym beton, cegłę, płytki, materiały ceramiczne oraz kamienie.
Zmiana dotyczy też zużytej odzieży i innych tekstyliów – nie będzie ich można wyrzucać do odpadów zmieszanych. Powinny zostać dostarczone do miejscowego PSZOK-u lub do oddzielnego pojemnika na odpady tekstylne. Od 2025 roku tego rodzaju kontenery mają pojawić się na osiedlach mieszkalnych. Ponadto możemy spodziewać się gminnych akcji odbioru tekstyliów bezpośrednio z domów.
Niedługo – chociaż obecnie ciężko określić dokładną datę , bo jest regularnie przekładana – zacznie obowiązywać system kaucyjny: do ceny napojów w puszkach, butelkach ze szkła lub tworzyw sztucznych (tzw. butelki PET) doliczana będzie kaucja: planowo 1 zł za butelkę szklaną oraz 50 gr za butelkę plastikową lub aluminiową puszkę. Aby otrzymać zwrot kaucji, należy odnieść puste opakowania po napojach do punktu zwrotu. W dalszej przyszłości planowane jest objęcie systemem kaucyjnym również opakowań po mleku.
Kompostowanie – czarne złoto z zielonych odpadów
Resztki organiczne nie muszą trafiać do brązowych worków lub kontenerów na odpady BIO. Lepiej zmienić je w darmowy nawóz, czyli poddać kompostowaniu. Kompost nie bez powodu jest nazywany czarnym złotem ogrodników – to w 100% naturalny organiczny nawóz, bogaty we wszystkie makro- i mikroskładniki niezbędne roślinom oraz humus, czyli próchnicę. Nie tylko wzbogaca glebę w substancje odżywcze, ale także polepsza jej strukturę. Stosowanie kompostu w ogrodzie sprzyja pożytecznym mikroorganizmom glebowym i pozwala ograniczyć zużycie sztucznych nawozów. Zysk dla środowiska i portfela.
Jest jedno ale – powyższe korzyści zapewnia jedynie prawidłowo przygotowany, dojrzały kompost. Aby go wyprodukować, konieczny jest kompostownik (lub pryzma kompostowa) oraz znajomość zasad segregacji odpadów zielonych.
Co wrzucać do kompostownika? Wybór jest spory:
• skoszona trawa
• opadłe liście krzewów i większości drzew
• resztki po uprzątaniu grządek warzywnych i ozdobnych rabat
• rozdrobnione pędy i gałęzie
• popiół drzewny
• obierki warzyw i owoców (niektórzy odradzają resztki cytrusów, ale dopóki nie jest ich faktycznie dużo, to nie ma się czym przejmować)
• fusy kawy i herbaty
• skorupki jajek
• niezadrukowana tektura i papier
• organiczne ściółki domowych zwierząt roślinożernych (np. trociny z klatki chomika lub papużek)
• muł z oczka wodnego
Czego nie wrzucać na kompost?
• resztek roślinnych porażonych przez choroby lub zaatakowanych przez szkodniki
• chwastów z zawiązanymi nasionami
• liści orzecha, dębu (ale też nie trzeba ich demonizować, bo jeśli kompost rozkłada się ponad 2 lata i nie składa się jedynie z liści z dużą zawartością garbników, to te substancje i tak się rozłożą; wiele osób zresztą z powodzeniem uprawia w sąsiedztwie orzecha włoskiego maliny i porzeczki)
• pędów roślin iglastych i zimozielonych
• kolorowych gazet i zadrukowanego papieru
• nabiału, pieczywa, mięsa i kości
• piór i sierści zwierząt
• grubych gałęzi i zdrewniałych pędów
Powyższe „zakazane” odpady mogłyby skazić kompost patogenami lub substancjami szkodliwymi dla roślin albo przedłużyć czas kompostowania. Pióra czy grube gałęzie w końcu też się rozłożą, jednak będzie to trwało latami. Aby uzyskać kompost naprawdę dobrej jakości, warto postarać się zrównoważyć stosunek odpadów organicznych „brązowych” (suchych, bogatych w węgiel) oraz „zielonych” (świeżych i wilgotnych, bogatych w azot). Zdania na temat idealnej proporcji obu rodzajów odpadów bio są podzielone. Najprościej przyjąć zasadę 1:1 i układać odpady warstwowo, na przemian zielone i brązowe. Aby przyspieszyć kompostowanie, dobrze jest dodać do kompostownika specjalny preparat bakteryjny albo podlewać gnojówkami roślinnymi.
Korzystając z małego kompostownika domowego możesz przerabiać resztki organiczne na nawóz w mieszkaniu albo na balkonie. Domowy kompost przyda się do zasilania roślin doniczkowych. Tu jednak warto najpierw przeliczyć sobie ilość powstających odpadów organicznych w gospodarstwie i zastanowić, czy faktycznie kilkulitrowy kompostownik może je przerobić, a nie stanie się tylko kolejnym gadżetem, kupionym dzięki dobremu marketingowi.
Źródła:
- Bojanowicz-Bablok A., Bidłasik M., Horak N., Katalog dobrych praktyk w zbieraniu bioodpadów, Warszawa 2024.
- Ekner-Grzyb A., Znaczenie kompostowania dla środowiska. „Przegląd Komunalny” 3/2016.
- Górski M., Organizacja selektywnej zbiórki odpadów w PSZOK-ach, „Przegląd Komunalny” 3/2021.
- Kowalczyk A., Odpady zielone do brązowego! Energia i recykling: gospodarka obiegu zamkniętego. Poznań 2019.
- Ministerstwo Klimatu i Środowiska, (2020) Jednolity System Segregacji Odpadów (JSSO) – Przewodnik dla gmin.
- Ochrona Środowiska 2023 r. Raport GUS. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2023,1,24.html
- Pierzchałka K., Ćwikliński K., Sortownia śmieci – zasady i uwarunkowania jej funkcjonowania, [w:] Technologie i nowe trendy w zarządzaniu a rozwój przedsiębiorstw sektora TSL. Wybrane problemy ekonomii, informatyki i zarządzania, Łódź 2020.
- Staśkiewicz M., Analiza selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych, Rzeszów 2021.
- Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r.; Dz.U. 2023.0.1587; https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf
- Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektroniczny z 11 września 2015 r.; Dz.U. 2015 poz. 1688. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20150001688
- https://www.rp.pl/srodowisko/art41227551-zmiany-w-segregacji-smieci-od-2025-roku-na-te-nowosci-trzeba-sie-przygotowac
- https://www.gov.pl/web/edukacja-ekologiczna/jsso
- https://elektrosmieci.pl/wp-content/uploads/2018/08/ustawa2015.pdf
